پناهندگی به کافران (قرآن)خداوند در قرآن در رابطه با زنان مؤمن که مرتد می‌شوند بر مسلمانان فرمان داده که لازم است از کفار درخواست مهریه آنها را بکنند. ۱ - گرفتن مهریه زنان مرتدپناهندگی زنان مؤمن مرتد شده به کافران، سبب لزوم برگرداندن مهریه آنها به شوهرانشان از غنایم جنگی می‌شود: وان فاتکم شیء من ازوجکم الی الکفار فعاقبتم فـاتوا الذین ذهبت ازوجهم مثل ما انفقوا واتقوا الله الذی انتم به مؤمنون.و اگر بعضی از همسران شما از دستتان بروند (و به سوی کفار بازگردند) و شما در جنگی بر آنان پیروز شدید و غنایمی گرفتید، به کسانی که همسرانشان رفته‌اند، همانند مهری را که پرداخته‌اند بدهید و از (مخالفت) خداوندی که همه به او ایمان دارید بپرهیزید! واژه «عاقبتم» به مفهوم دستیابی به غنیمت از کفار، معنا شده است. اگر بعضی از همسران شما از دست شما رفتند، اسلام را رها کرده به کفار پیوستند سپس شما در جنگی بر آنها پیروز شدید و غنائمی به دست آوردید، به کسانی که همسران خود را از دست داده‌اند همانند مهری را که پرداخته‌اند از غنائم بپردازید (و ان فاتکم شی ء من ازواجکم الی الکفار فعاقبتم فآتوا الذین ذهبت ازواجهم مثل ما انفقوا). طبق آیه گذشته مسلمانان می‌توانستند مهر اینگونه زنان را از کفار بگیرند همانگونه که آنها حق داشتند مهر همسرانشان را که به اسلام پیوسته و به مدینه هجرت کرده‌اند از مسلمانان دریافت دارند. ولی طبق بعضی از روایات در عین اینکه مسلمانان به این حکم عادلانه عمل کردند مشرکان مکه سر باز زدند، لذا دستور داده شد برای عدم تضییع حق این افراد هرگاه غنائمی به دست آمد اول حق آنها را بپردازند سپس غنائم را تقسیم کنند. این احتمال نیز وجود دارد که حکم فوق مربوط به اقوامی باشد که مسلمانان با آنها پیمان نداشتند، و طبعا حاضر نبودند مهر اینگونه زنان را به مسلمانان باز پس دهند، جمع میان هر دو معنی نیز ممکن است. و در پایان آیه، همه مسلمانان را به تقوی دعوت کرده، می‌فرماید: از خدایی که همه به او ایمان آورده‌اید بپرهیزید و راه مخالفت او را نپوئید (و اتقوا الله الذی انتم به مؤمنون). دستور به تقوی در اینجا ممکن است به خاطر این باشد که معمولا در تشخیص مقدار مهریه به گفته همسران اعتماد می‌شود، چون راهی برای اثبات آن جز گفته خود آنها وجود ندارد، و امکان دارد وسوسه‌های شیطانی سبب شود که بیش از مقدار واقعی ادعا کنند، لذا آنها را توصیه به تقوی می‌نماید. در تواریخ و روایات آمده است که این حکم اسلامی تنها شامل شش زن شد که از همسران مسلمان خود بریدند و به کفار پیوستند و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مهر همه آنها را از غنائم جنگی به شوهرانشان بازگرداند. ۲ - لزوم درخواست مهریه از کافرانلازم است مسلمانان برای بازگرداندن مهریه زنان مؤمن مرتد شده و پناهنده شده به کافران، از آنان درخواست مهریه کنند: ... ولاتمسکوا بعصم الکوافر وسـلوا ما انفقتم...... و هرگز زنان کافر را در همسرى خود نگه نداريد (و اگر كسى از زنان شما كافر شد و به بلاد کفر فرار كرد،) حق داريد مَهرى را كه پرداخته‌ايد مطالبه كنيد ... . «و سـلوا ما انفقتم» یعنی اگر زنی از شما مسلمانان مرتد گشت و به کافران طرف پیمان شما پناهنده شد و مهریه‌اش را به شما برنگرداند، شما از آن کافران درخواست کنید تا آن را برگردانند. هرگاه شوهر اسلام را بپذیرد و زن بر کفر باقی بماند، در اینجا نیز رابطه زوجیت به هم می‌خورد و نکاح فسخ می‌شود، چنان که در ادامه همین آیه می‌فرماید: همسران کافره را در همسری خود نگه ندارید (و لا تمسکوا بعصم الکوافر). عصم جمع عصمت در اصل به معنی منع و در اینجا (چنان که گفته‌اند و قرائن گواهی می‌دهد) به معنی نکاح و زوجیت است (البته بعضی تصریح کرده‌اند که منظور نکاح دائم است، و تعبیر به عصمت نیز مناسب همین معنی است چرا که زن را از ازدواج با هر شخص دیگری برای همیشه منع می‌کند). کوافر جمع کافرة به معنی زنان کافر است. در این که آیا این حکم مخصوص زنان مشرک است، و یا اهل کتاب، مانند زنان مسیحی و یهودی را نیز شامل می‌شود، در میان فقهاء محل بحث است، و روایات در این زمینه مختلف است که شرح آن را باید در کتب فقه بررسی کرد ولی ظاهر آیه مطلق است و همه زنان کافر را شامل می‌شود و شأن نزول آن را محدود نمی‌کند اما مساله عده در اینجا به طریق اولی برقرار است، چرا که اگر فرزندی از آن زن متولد شود فرزندی است مسلمان زیرا پدرش مسلمان بوده. در آخرین حکم که در آیه ذکر شده سخن از مهر زنانی است که از اسلام جدا شوند و به اهل کفر بپیوندند، می‌فرماید: هر گاه کسی از زنان شما از اسلام جدا گشت شما حق دارید مهری را که پرداخته‌اید مطالبه کنید، همانگونه که آنها حق دارند مهر زنانشان را که از آنها جدا شده و به اسلام پیوسته‌اند مطالبه کنند (و سئلوا ما انفقتم و لیسئلوا ما انفقوا). و این مقتضای عدالت و احترام به حقوق متقابل است. ۳ - حکم درخواست بازگرداندن مهریهحکم درخواست بازگرداندن مهریه در صورت پناهندگی زنان مؤمن مرتد شده، به کافران، از سوی خدا متکی به علم و حکمت او است: یـایها الذین ءامنوا اذا جاءکم المؤمنـت مهـجرت فامتحنوهن الله اعلم بایمـنهن فان علمتموهن مؤمنـت فلاترجعوهن الی الکفار لا هن حل لهم ولا هم یحلون لهن وءاتوهم ما انفقوا ولا جناح علیکم ان تنکحوهن اذا ءاتیتموهن اجورهن ولاتمسکوا بعصم الکوافر وسـلوا ما انفقتم ولیسـلوا ما انفقوا ذلکم حکم الله یحکم بینکم والله علیم حکیم. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که زنان باایمان بعنوان هجرت نزد شما آیند، آنها را آزمایش کنید (خداوند به ایمانشان آگاهتر است) هرگاه آنان را مؤمن یافتید، آنها را بسوی کفار بازنگردانید نه آنها برای کفار حلالند و نه کفار برای آنها حلال و آنچه را همسران آنها (برای ازدواج با این زنان) پرداخته‌اند به آنان بپردازید و گناهی بر شما نیست که با آنها ازدواج کنید هر گاه مهرشان را به آنان بدهید و هرگز زنان کافر را در همسری خود نگه ندارید (و اگر کسی از زنان شما کافر شد و به بلاد کفر فرار کرد،) حق دارید مهری را که پرداخته‌اید مطالبه کنید همان گونه که آنها حق دارند مهر زنانشان را که از آنان جدا شده‌اند) از شما مطالبه کنند این حکم خداوند است که در میان شما حکم می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است! «و سـلوا ما انفقتم» یعنی اگر زنی از شما مسلمانان مرتد گشت و به کافران طرف پیمان شما پناهنده شد و مهریه‌اش را به شما برنگرداند، شما از آن کافران درخواست کنید تا آن را برگردانند. و در پایان آیه به عنوان تاکید بر آنچه گذشت می‌فرماید: اینها حکم الهی است که در میان شما حکم می‌کند و خداوند دانا و حکیم است (ذلکم حکم الله یحکم بینکم و الله علیم حکیم). احکامی است که همه از علم الهی سرچشمه گرفته، و آمیخته با حکمت است و حقوق همه افراد در آن در نظر گرفته شده، و با اصل عدالت و قسط اسلامی کاملا هماهنگ است، و توجه به این حقیقت که همه از سوی خدا است بزرگترین ضمانت اجرایی برای این احکام محسوب می‌شود. ۴ - پانویس۵ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۲۳۸، برگرفته از مقاله «پناهندگی به کافران». |